SERA GAZI EMİSYON MİKTARLARI

Tarih: 03.05.1999

DEVLET İSTATİSTİK ENSTİTÜSÜ BAŞKANLIĞI
ÇEVRE İSTATİSTİKLERİ KAPSAMINDA 1990-1997 YILLARI ARASINDA
TÜRKİYE'NİN SERA GAZI EMİSYON MİKTARLARINI AÇIKLADI

1992 yılında Rio de Janerio'da yapılan Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı'nda, İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi imzaya açılmıştır. Sözleşmeye bugüne kadar 174 ülke ve Avrupa Birliği taraf olmuştur. Sözleşmenin temel amacı; atmosferdeki sera gazı konsantrasyonunun iklim sistemini daha fazla etkilemeyeceği seviyede tutmaktır.
Türkiye, Sözleşmenin amacını benimsemekle birlikte, taraf olan OECD ülkelerinin sera gazı emisyonlarını 1990 yılı seviyesine indirmeleri ve gelişme yolundaki ülkelere teknik ve mali yardımda bulunma yükümlüğü getirdiğinden, Sözleşmeye ve 1997 yılında 3. Taraflar Konferansı'nda kabul edilen Kyoto Protokolü'ne henüz taraf olmamıştır.
Türkiye Sözleşmeye taraf olmamasına rağmen, Sözleşme gereğince ülkelerin hesaplamaları gereken sera gazı emisyonları ile ilgili çalışmalara başlamıştır.
Uluslararası İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi Sekreteryası, ülkelerin sera gazı emisyonlarının kıyaslanabilir olması amacıyla, Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC: Intergovernmental Climate Change Panel) Rehberi'nin kullanılmasını önermektedir.
Devlet İstatistik Enstitüsü Başkanlığı, Türkiye'nin sera gazı emisyonlarını hazırlarken IPCC Rehberini kullanmıştır. IPCC Rehberi'nde, karbondioksit (CO2), metan (CH4) ve nitrozoksit (N2O) doğrudan (direct) sera gazları, azot oksitler (NOx), karbonmonoksit (CO), metan dışı uçucu bileşikler (NMVOCs), hidroflorokarbonlar (HFCs), perflorokarbonlar (PFCs), kükürtflorür (SF6) ve kükürtdioksit (SO2) gazları da dolaylı (indirect) sera gazları olarak belirtilmiştir.
Enstitünün Çevre İstatistikleri Şubesi tarafından IPCC Rehberi kullanılarak hesaplanan Türkiye sera gazı emisyonları incelendiğinde; doğrudan sera gazı emisyon miktarı CO2 eşdeğeri olarak 1990 yılında 200.7 milyon ton iken, 1997 yılında 271.2 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Uluslararası İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi ülkelerin 2000 yılında sera gazı emisyon seviyelerini 1990 yılı seviyelerine çekmelerini talep ederken, sera gazı emisyonlarının en büyük kaynağı olan Amerika Birleşik Devletleri başta olmak üzere diğer bir çok ülke gibi Türkiye'de de doğrudan sera gazı emisyonlarında 1997 yılında 1990 yılına göre %35.10 oranında artış gerçekleşmiştir. Diğer taraftan kişi başı doğrudan sera gazı emisyonu 1990 yılı için 3.55 ve 1997 yılı için de 4.34 olarak hesaplanmıştır (Tablo 1 ve Tablo 2).
Doğrudan sera gazlarının en önemli bileşeni olan CO2 emisyonu ise; 1997 yılında 1990 yılına göre %35.50 oranında artış göstermiştir (Tablo 1).
Kişi başına düşen CO2 emisyonu, 1990 yılında 3.15 iken 1997 yılında bu değer 3.86'ya çıkmıştır (Tablo1).

Sera gazı emisyonlarının en önemli kaynağı olan yakıt tüketiminden salınan CO2 emisyonu incelendiğinde; 1997 yılında 1990 yılına göre %34.28 oranında artış olduğu görülmektedir (Tablo 1).
Yakıt tüketiminden kaynaklanan kişi başı CO2 emisyonu incelendiğinde dünya ortalaması 1990 yılında 4.08 iken 1995 yılında 3.92'ye; OECD ülkeleri ortalaması 1990 yılında 11.10 iken 1995 yılında 11.08'e düşmüş; sera gazı emisyonlarının en önemli kaynağı olan Amerika Birleşik Devletleri'nin 1990 yılı ortalaması 19.64 iken 1995 yılında 19.88'e yükselmiştir. Türkiye'nin ise; yakıt tüketiminden kaynaklanan kişi başı CO2 emisyonu 1990 yılında 3.15'den 1995 yılında 3.49'a yükselmesine rağmen her iki yıl için de, dünya, OECD ülkeleri ve ABD ortalamalarının oldukça altında kalmıştır (Tablo 2).
CH4 ve N2O emisyonları 100 yıllık dönem için CO2 eşdeğerine dönüştürülerek toplam doğrudan sera gazı emisyonu hesaplanmıştır. 1990 yılında doğrudan sera gazı emisyonlarının %88.67'sinin CO2, %10.77'sinin CH4 ve %0.56'sının da N2O iken 1997 yılında %88.93'ünün CO2, %9.42'sinin CH4 ve %1.65'inin de N2O gazından kaynaklandığı belirlenmiştir (Tablo 4).
Doğrudan sera gazı emisyonlarının sektörlerine göre 1990 ve 1997 yıllarındaki durumu incelendiğinde; 1990 yılında toplam 200.7 milyon ton olan doğrudan sera gazı emisyonlarının %73.10'u yakıt tüketiminden, %17.65'i endüstriyel proseslerden, %9.03'ü tarımsal faaliyetlerden ve %0.22'si de diğer sektörlerden kaynaklanırken, 1997 yılında toplam 271.2 milyon tonun %72.10'u yakıt tüketiminden, %19.52'si endüstriyel proseslerden, %6.10'u tarımsal faaliyetlerden ve %2.28'i de diğer sektörlerden kaynaklanmıştır. Tarımsal faaliyetlerin 1997 yılı için toplam emisyon içindeki payının 1990'a göre kıyaslandığında düştüğü görülmektedir (Tablo 5, Tablo 6).
Sera gazları içinde ayrıcalıklı bir önemi olan CO2 emisyonunun 1990 yılında yakıt tüketiminden kaynaklanan, miktarı 142.7 milyon ton ve doğrudan sera gazları içindeki payı %97.3, 1997 yılında ise CO2 emisyon miktarı 191.7 milyon ton ve doğrudan sera gazları içindeki payı ise %98.0 olarak belirlenmiştir (Tablo 7 ve Tablo 8).
Yakıt tüketiminden kaynaklanan CO2 emisyonu 1997 yılı için sektörel bazda incelendiğinde, enerji ve çevrim sektöründen %37, sanayi sektöründen %26, ulaştırma sektöründen %18 ve diğer sektörlerden %19 olduğu belirlenmiştir (Tablo 16).
Endüstriyel proseslerden kaynaklanan CO2 emisyonu 1990 ve 1997 yıllarında kıyaslamalı olarak incelendiğinde, 1990 yılında 35.2 milyon ton ve doğrudan sera gazı içindeki payı %99.5 iken 1997 yılı için 49.5 milyon ton ile doğrudan sera gazı emisyonlarındaki payının %93.5'e düştüğü görülmüştür (Tablo 9 ve Tablo 10).
1990 yılında 21.62 milyon ton CO2 eşdeğeri olarak hesaplanan CH4 emisyonunun, %78.87'si hayvancılıktan (enterik fermentasyon ve gübre yönetimi), %14.54'ü yakıt tüketiminden, %2.02'si kömür madenciliğinden, %2.22'si pirinç ekiminden, %2.10'u tarımsal artıkların (anız) yakılmasından, %0.23'ü endüstriyel proseslerden, %0.01'i rafine edilen petrolden ve %0.001'i de ham petrolün taşınmasından kaynaklanmaktadır. 1997 yılında ise 25.55 milyon ton CO2 eşdeğeri CH4 emisyonunun, %60.26'sı hayvancılıktan, %18.95'i düzenli depolama alanlarından, %11.32'si yakıt tüketiminden, %5.26'sı kömür madenciliğinden, %2.26'sı pirinç ekiminden, %1.74'ü tarımsal artıkların yakılmasından, %0.19'u endüstriyel proseslerden, %0.01'i rafine edilen petrolden ve %0.001'i de ham petrolün taşınmasından kaynaklanmaktadır (Tablo 17).
Yukarıdaki açıklamadan da anlaşılacağı üzere CH4 emisyonuna neden olan en önemli kaynak hayvancılık sektörüdür.
1997 yılında 4.48 milyon ton CO2 eşdeğeri olarak hesaplanan N2O emisyonunun, %75.38'i endüstriyel proseslerden, %21.64'ü yakıt tüketiminden, %2.97'si tarımsal artıkların (anız) yakılmasından kaynaklanmaktadır (Tablo 18 ve Tablo 19).
NOx, CO, NMVOC ve SO2 gazları dolaylı sera gazları olarak tanımlanmıştır. Söz konusu gazlar için CO2 eşdeğerine çevirmek için bir katsayısı bulunmadığından, herbir gazın emisyonları orjinal sonuçlarına göre değerlendirilmiştir.
NOx emisyonu; yakıt tüketimi, endüstriyel prosesler ve tarımsal artıkların yakılmasından kaynaklanmaktadır. NOx emisyonu, 1990 yılında 680.41 bin ton iken 1997 yılında 871.52 bin ton'a çıkmıştır. 1997 yılında NOx emisyonunun %96.64'ü yakıt tüketiminden, %2.20'si endüstriyel proseslerden ve %1.16'sı da tarımsal artıkların yakılmasından kaynaklanmıştır (Tablo 20 ve Tablo 21).
CO emisyonu da; yakıt tüketimi, endüstriyel prosesler ve tarımsal artıkların yakılmasından kaynaklanmaktadır. CO emisyonu, 1990 yılında 3,773 bin ton iken 1997 yılında 4,198 bin ton'a çıkmıştır. 1997 yılında CO emisyonunun %87.82'si yakıt tüketiminden, %1.56'sı endüstriyel proseslerden ve %10.61'i de tarımsal artıkların yakılmasından kaynaklanmıştır (Tablo 22 ve Tablo23).
NMVOC emisyonu da; yakıt tüketimi ve endüstriyel proseslerden kaynaklanmaktadır. NMVOC emisyonu, 1990 yılında 524 bin ton iken 1997 yılında 632 bin ton'a çıkmıştır. 1997 yılında NMVOC emisyonunun %91.05'i yakıt tüketiminden ve %8.95'i endüstriyel proseslerden kaynaklanmıştır (Tablo 24 ve Tablo25).
Termik santrallarda yakıt tüketiminden kaynaklanan SO2 emisyonu Türkiye Elektrik Üretim, İletim A.Ş. Genel Müdürlüğü tarafından, endüstriyel proseslerden kaynaklanan kısmı ise IPCC rehberine göre hesaplanmıştır. SO2 emisyonu, 1990 yılında 813 bin ton iken 1997 yılında 1,038 bin ton'a çıkmıştır. 1997 yılında SO2 emisyonunun %90.80'i termik santrallardan ve %9.20'si endüstriyel proseslerden kaynaklanmıştır (Tablo 26 ve Tablo 27).
Ormanlar tarafından emilen CO2 emisyon miktarı Orman Bakanlığı tarafından hesaplanmıştır. Ormanlar tarafından emilen CO2 emisyonu 1990 yılında 43.8 milyon ton iken 1997 yılında 49.7 milyon tona çıkmıştır (Tablo 28).
NOT: 100 yıllık dönem için CH4 emisyon değeri 21 katsayısı ile N2O emisyon değeri de 310 katsayısı ile çarpılarak CO2 eşdeğerine çevrilmiştir.
DETAYLI VERİLER AŞAĞIDAKİ TABLOLARDAN SAĞLANABİLİR. TABLO 1. 1990-1997 Yılları Arasında Doğrudan Sera Gazı Emisyonları ve Göstergeler TABLO 2. 1990 ve 1995 Yıllarında Dünya, OECD ülkeleri, ABD ve Türkiye'nin CO2 Emisyonu ile ilgili Göstergeleri
TABLO 3. 1990-1997 Yılları Arasında Türkiye’de Doğrudan ve Dolaylı Sera Gazı Emisyon Miktarları
TABLO 4. 1990-1997 Yılları Arasında Türkiye’de Doğrudan Sera Gazı Emisyon Oranları
TABLO 5. 1990 Yılında Sektörlerine Göre Doğrudan Sera Gazı Emisyon Miktarları ve Emisyon Oranları
TABLO 6. 1997 Yılında Sektörlerine Göre Doğrudan Sera Gazı Emisyon Miktarları ve Emisyon Oranları
TABLO 7. 1990-1997 Yılları Arasında Türkiye’de Yakıt Tüketiminden Kaynaklanan Doğrudan ve Dolaylı Sera Gazı Emisyon Miktarları TABLO 8. 1990-1997 Yılları Arasında Türkiye’de Yakıt Tüketiminden Kaynaklanan Doğrudan Sera Gazı Emisyon Oranları
TABLO 9. 1990-1997 Yılları Arasında Türkiye’de Endüstriyel Proseslerden Kaynaklanan Doğrudan ve Dolaylı Sera Gazı Emisyon Miktarları
TABLO 10. 1990-1997 Yılları Arasında Türkiye’de Endüstriyel Proseslerden Kaynaklanan Doğrudan Sera Gazı Emisyon Oranları
TABLO 11. 1990-1997 Yılları Arasında Türkiye’de Tarımsal Artıkların Yakılmasından Kaynaklanan Doğrudan ve Dolaylı Sera Gazı Emisyon Miktarları
TABLO 12. 1990-1997 Yılları Arasında Türkiye’de Tarımsal Artıkların Yakılmasından Kaynaklanan Doğrudan Sera Gazı Emisyon Oranları
TABLO 13. 1990-1997 Yılları Arasında Kaynaklarına Göre CO2 Emisyon Miktarları
TABLO 14. 1990-1997 Yılları Arasında Kaynaklarına Göre CO2 Emisyon Oranları
TABLO 15. 1990-1997 Yılları Arasında Sektörlerine Göre Yakıt Tüketiminden Kaynaklanan CO2 Emisyon Miktarları
TABLO 16. 1990-1997 Yılları Arasında Sektörlerine Göre Yakıt Tüketiminden Kaynaklanan CO2 Emisyon Oranları
TABLO 17. 1990-1997 Yılları arasında Kaynaklarına Göre CH4 Emisyon Oranları
TABLO 18. 1990-1997 Yılları Arasında Kaynaklarına Göre N2O Emisyonları
TABLO 19. 1990-1997 Yılları Arasında Kaynaklarına Göre N2 O Emisyon Oranları
TABLO 20. 1990-1997 Yılları Arasında Kaynaklarına Göre N Ox Emisyonları
TABLO 21. 1990-1997 Yılları Arasında Kaynaklarına Göre N Ox Emisyon Oranları
TABLO 22. 1990-1997 Yılları Arasında Kaynaklarına Göre CO Emisyonları
TABLO 23. 1990-1997 Yılları Arasında Kaynaklarına Göre CO Emisyon Oranları
TABLO 24. 1990-1997 Yılları Arasında Kaynaklarına Göre NMVOC Emisyon Miktarları
TABLO 25. 1990-1997 Yılları Arasında Kaynaklarına Göre NMVOC Emisyon Oranları
TABLO 26. 1990-1997 Yılları Arasında Kaynaklarına Göre SO2 Emisyon Miktarları
TABLO 27. 1990-1997 Yılları Arasında Kaynaklarına Göre SO2 Emisyon Oranları
TABLO 28. Ormanlar Tarafından Emilen CO2 Emisyon Miktarı